Αρ. Γνωμ. 750/1996

Αρ. Γνωμ. 750/1996

Περίληψη Ερωτήματος: Εάν είναι δυνατή η προσωποκράτηση, κατ' άρθρο 46 του Ν.2065/1992, εταίρου Ε.Π.Ε. για χρέη της εταιρίας αυτής προς το Δημόσιο όταν η διαχείριση της εταιρίας αυτής ανήκει σ' όλους τους εταίρους, κατ' άρθρο 16 του Ν.3190/1955, λόγω εκπτώσεως του διαχειριστή της συνεπεία πτωχεύσεώς του και ο μέλλων να προσωποκρατηθεί εταίρος προβάλλει ως εικονική τη συμμετοχή του στην εταιρία, επικαλούμενος, προς απόδειξη των ισχυρισμών του, αφ' ενός μεν εξώδικη δήλωση των λοιπών εταίρων, αφ' ετέρου δε τελεσίδικη δικαστική απόφαση εκδοθείσα σε μεταξύ τους δίκη, όπου αναγνωρίζεται ως εικονική η συμμετοχή του στην οφειλέτιδα εταιρία.
Επί του ως άνω ερωτήματος, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους γνωμοδότησε ομοφώνως ως ακολούθως:

Ι. Με το με αρ. πρωτ. 1048241/7047/0016/17.7.1996 έγγραφο της 16ης Διεύθυνσης (Εισπράξεως Δημοσίων Εσόδων) του Υπουργείου Οικονομικών, Γ' τμήματος, δίδονται ως ιστορικό τα εξής:

Στη Γ' Δ.Ο.Υ. Πειραιά είναι βεβαιωμένες απαιτήσεις του Δημοσίου σε βάρος της "Π.ΕΠΕ", ύψους 142.600.000 δρχ., πλέον προσαυξήσεων εκπρόθεσμης καταβολής άνω των 200.000.000 δρχ.
Από το καταστατικό της εταιρίας προκύπτει ότι διαχειριστής της Ε.Π.Ε. ήταν ο Α.Λ., με ποσοστό συμμετοχής 40% και λοιποί εταίροι οι: α) Αν.Λ. με 20%, 2) Ν.Ι. με 20% και 3) Δ.Σ. με 20% επίσης.
Ο διαχειριστής και μέλος της Ε.Π.Ε. Α.Λ. κηρύχτηκε ατομικά σε κατάσταση πτώχευσης και αυτό είχε σαν συνέπεια να εκπέσει του αξιώματός του ως διαχειριστού.
Ακολούθως, η Δ.Ο.Υ., εφαρμόζοντας το άρθρο 16 Ν.3190/1955 που ορίζει ότι "αν δεν έχουν διοριστεί νόμιμα διαχειριστές ή ο διαχειριστής παραιτήθηκε ή εξέπεσε (π.χ. πτώχευση) και γενικά έπαυσε να έχει την ιδιότητα του διαχειριστή, η διαχείριση ανήκει σε όλους τους εταίρους", γνωστοποίησε στον Ν.Ι. την ευθύνη του ως συνδιαχειριστή.

Ο Ν.Ι. αρνήθηκε την οποιαδήποτε ευθύνη του για τα χρέη της εταιρίας, αντιτάσσοντας την εικονικότητα της συμμετοχής του στην εταιρία, την οποία υποστηρίζει: α) με την 7617/1987 απόφαση του Πρωτοδικείου Αθήνας που τελεσιδίκησε με την 15.115/1988 απόφαση του Εφετείου Αθήνας, οι οποίες, εκδοθείσες σε δίκη μεταξύ αυτού και της ως άνω Ε.Π.Ε., ως και του Α.Λ. ατομικώς και υπό την ιδιότητά του ως διαχειριστού της ως άνω Ε.Π.Ε. και μάλιστα ερήμην των δύο τελευταίων, αναγνωρίζουν την εικονικότητα της συμμετοχής του στην εταιρία, καθώς και β) με την προς αυτόν από 19.11.1986 εξώδικη δήλωση των εκ των εταίρων Α. και Αν.Λ., με την οποία επίσης αναγνωρίζεται ως εικονική η συμμετοχή του στην εταιρία.
Εν όψει του πραγματικού αυτού, τίθεται το ως άνω ερώτημα.

ΙΙ. Αα) Στην Ε.Π.Ε. ο διαχειριστής ή οι διαχειριστές είναι τα πρόσωπα που διαχειρίζονται τις εταιρικές υποθέσεις και εκπροσωπούν την εταιρία (Μουμούρη "Η ΕΠΕ", εκδ. β', παρ. 31, σελ. 79). Οι διαχειριστές διορίζονται με το καταστατικό ή με απόφαση της συνέλευσης των εταίρων (άρθρο 17 παρ. 1 Ν.3190/1955). Κατ' άρθρο 16 Ν.3190/1955 "Η διαχείρισις των εταιρικών υποθέσεων και η εκπροσώπησις της εταιρίας ανήκει, εάν δεν συνεφωνήθη άλλως, εις όλους τους εταίρους δρώντας συλλογικώς. Ετσι, αν δεν διορίστηκαν διαχειριστές ή ο
διαχειριστής απώλεσε την ιδιότητά του, είτε επειδή απεβίωσε, είτε επειδή παραιτήθηκε ή ανακλήθηκε, είτε επειδή έληξε η θητεία του, είτε επειδή εξέπεσε από την ιδιότητά του αυτή λόγω κηρύξεώς του ατομικά σε πτώχευση (Α.Π.965/1981 ΝοΒ 1983. 968, ΕΑ 9585/1989 ο Αρχ. Ν. ΛΒ.160, Μ.Πρ.Πειρ. 78/1986 αδημ., Σ. Μούζουλας "Το Δίκαιο της ΕΠΕ", σε επιμέλεια Ευαγ. Περάκη, 1994, σελ. 304, με παραπομπές σε θεωρία και νομολογία), κατ' εφαρμογή του άρθρου 16 του Ν.3190/1955 η διαχείριση ασκείται απ' όλους τους εταίρους που ενεργούν συλλογικά (Α.Π.1381/1982 ΕΕΝ 1983 600, Ε.Α. 826/1989 Ε.Εμπ.Δ. 1989.242). Η ως άνω νόμιμη διαχείριση συνιστά όχι μόνο δικαίωμα, αλλά και υποχρέωση των εταίρων, από την οποία δεν χωρεί παραίτηση, εφόσον δεν έχει διοριστεί διαχειριστής από το καταστατικό ή τη γενική συνέλευση (Μούζουλας, ο.π., σελ. 289, Λεβαντής "Το Δίκαιο των Εμπορικών Εταιριών", τόμος πέμπτος, ε' έκδοση, σελ. 1930, Λ. Γεωργακόπουλος "Εταιρίες", 1985, σελ. 186).

β) Στον κανόνα που τίθεται με το άρθρο 26 του Ν.3190/1955, κατά τον οποίο για τις εταιρικές υποχρεώσεις της Ε.Π.Ε. ευθύνεται μόνο η εταιρία με την περιουσία της κι όχι οι εταίροι (που ευθύνονται μόνο μέχρι του ποσού της εισφοράς τους) ή οι διαχειριστές, ο ΚΕΔΕ είχε δημιουργήσει σοβαρό ρήγμα, καθιερώνοντας αφ' ενός μεν ευθέως την αντανακλαστική ευθύνη των εκπροσώπων των νομικών προσώπων (γν. ΝΣΚ 1078/1976 Δ 9.219), αφ' ετέρου δε θεσπίζοντας ιδιότυπη ευθύνη των προσώπων αυτών, καθώς όριζε στο άρθρο 69 ότι προσωποκρατούνται οι διαχειριστές της Ε.Π.Ε. για χρέη αυτής προς το Δημόσιο κι όταν δεν υπήρχαν διαχειριστές, όλοι οι εταίροι, οι οποίοι είναι από το νόμο διαχειριστές, χωρίς να απαιτείται στην τελευταία αυτή περίπτωση της νόμιμης διαχείρισης να συντρέχει και ο όρος της πραγματικής άσκησης διαχείρισης απ' αυτούς (906/1988 ατομική γνωμοδότηση ΝΣΚ,
Π.Πρ.Αθ. 9449/1985, Επιθ. Δικ. του Δημοσίου, τομ. 2. 324).

γ) Ετσι, από τα παραπάνω προκύπτει ότι η με προσωπική κράτηση ευθύνη των εταίρων Ε.Π.Ε. υπάρχει μόνο στην περίπτωση που, λόγω ελλείψεως διορισμένων διαχειριστών, θεωρούνται από το νόμο οι εταίροι σαν διαχειριστές, δηλαδή η ευθύνη τους με την προσωπική κράτηση του άρθρου 69 θεμελιώνεται και πάλι στην ιδιότητα του διαχειριστή (Α.Π.431/1981 ΝοΒ 1982.413, Α.Π.965/1981 ΝοΒ 1983.967).

Β. α) Στο άρθρο 1 του Ν.1867/1989 "Προσωπική κράτηση κατ' εφαρμογή των διατάξεων του Κώδικος Εισπράξεων Δημοσίων Εσόδων και άλλες διατάξεις", που έχει τον τίτλο "καταργούμενες ρυθμίσεις", ορίστηκε ότι:

"1. Η προσωπική κράτηση, ως αναγκαστικό μέτρο προς είσπραξη των δημόσιων εσόδων που αποφασίζεται με διοικητική πράξη, καταργείται.

2. Από την έναρξη της ισχύος των διατάξεων αυτού του νόμου η προσωπική κράτηση, ως αναγκαστικό μέτρο προς είσπραξη των δημόσιων εσόδων, διατάσσεται από το δικαστήριο σύμφωνα με τις διατάξεις των επόμενων άρθρων".
Στο άρθρο 2 του ως άνω νόμου ορίζεται ότι η προσωποκράτηση διατάσσεται εφ' όσον πρόκειται για χρέος εισπραττόμενο κατά τον ΚΕΔΕ (Ν.Δ.356/1974) και προέρχεται από επιχορήγηση κατά την εφαρμογή αναπτυξιακού νόμου ή από σύμβαση δανείου ή από επιβολή προστίμου ή χρηματικής ποινής για ποινικώς κολάσιμη πράξη ή
παράλειψη ή για χρέος του οποίου η μη καταβολή συνιστά ποινικώς κολάσιμη πράξη και στο άρθρο 3 καθορίζεται η διαδικασία (τακτική) για την έκδοση της δικαστικής αποφάσεως περί προσωποκρατήσεως.

Στο άρθρο 4 του ίδιου νόμου ορίζεται: "1. Προσωπική κράτηση δεν διατάσσεται: α) .... β) .... γ) ..... δ) ..... ε) ..... στ) ..... ζ) ..... η) ..... θ) κατά των κάθε είδους εκπροσώπων ανώνυμων εταιριών και εταιριών περιορισμένης ευθύνης, για χρέη των εταιρειών αυτών ι) ....". Ακόμη στο άρθρο 10 παρ. 1 ορίζεται ότι:

"1. Κάθε γενική ή ειδική διάταξη που είναι αντίθετη προς τις ρυθμίσεις αυτού του νόμου καταργείται".

β) Τέλος, στο άρθρο 46 Ν.2065/1992 (όπως ήδη ισχύει αντικατασταθέν και συμπληρωθέν με το άρθρο 33 Ν.2214/1994), επιγραφόμενο "τροποποίηση και συμπλήρωση του Ν.1867/1989", ορίζονται:

"1. Για τα ληξιπρόθεσμα προς το Δημόσιο χρέη που βεβαιώνονται, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.Δ.356/1974 (ΦΕΚ 90 Α'), καθώς και για τα ληξιπρόθεσμα προς το Ι.Κ.Α. χρέη, εκτός των φόρων μεταβίβασης ακινήτων, δωρεών, γονικών παροχών και κληρονομιών, εφαρμόζονται οι διατάξεις του Ν.1867/1989 (ΦΕΚ 227 Α') με τις
ακόλουθες παρεκκλίσεις.

(α) Η αίτηση του Προϊσταμένου της αρμόδιας Δ.Ο.Υ. για τα παραπάνω χρέη εκδικάζεται από τον Πρόεδρο του οικείου Διοικητικού Πρωτοδικείου, σύμφωνα με τη διαδικασία "Περί ασφαλιστικών μέτρων" (Αρθρα 686 και επόμενα του Κ.Πολ.Δ.).
Η προθεσμία προς άσκηση έφεσης, καθώς και η άσκηση αυτής δεν αναστέλλει την εκτέλεση της απόφασης.
(γ) Τα άρθρα 2 παράγραφοι 1 και 3,3 παράγραφοι 3.4 και 5,4 παράγραφος 1 περιπτώσεις γ', θ' και ι', 5 παράγραφοι 1 και 2 εδάφιο πρώτο, 7 παράγραφος 1, περίπτωση γ', 9 και 12 του νόμου 1867/1989 δεν εφαρμόζονται εν προκειμένω. (δ) Η προσωπική κράτηση, σύμφωνα με τις διατάξεις της προηγούμενης παραγράφου, διατάσσεται για συνολικές οφειλές πάνω από ένα εκατομμύριο (1.000.000) δραχμές.

4. Οι διατάξεις του παρόντος άρθρου έχουν εφαρμογή και επί όλων των κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου βεβαιωμένων για είσπραξη ληξιπρόθεσμων απαιτήσεων κατά του Δημοσίου και του ΙΚΑ.

5. Οι διατάξεις του παρόντος άρθρου έχουν εφαρμογή από 4ης Οκτωβρίου 1992....". γ) Οπως προκύπτει από το συνδυασμό των παραπάνω διατάξεων με τη διάταξη της παρ. 1 εδ. γ' του ως άνω άρθρου, με την οποία ορίστηκε ότι δεν εφαρμόζονται, ως προς το Δημόσιο και το ΙΚΑ μεταξύ άλλων, οι διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 1 εδ. θ' του Ν.1867/1989, επανήλθε η δυνατότητα προσωποκράτησης των εκπροσώπων των Α.Ε. και Ε.Π.Ε. για χρέη των εταιριών αυτών προς το Δημόσιο και το ΙΚΑ που γεννήθηκαν, βεβαιώθηκαν και κατέστησαν ληξιπρόθεσμα πριν από την έναρξη ισχύος του άρθρου αυτού (άρθρο 46 παρ. 3 και ήδη παρ. 4 μετά το άρθρο 33 Ν.2214/1994),
των οποίων η προσωποκράτηση είχε καταργηθεί με την παραπάνω διάταξη του Ν.1867/1989.

δ) Επειδή, όμως, δεν έχει ορισθεί με ευθεία διάταξη ποιοι ειδικότερα εκπρόσωποι υπάγονται στο μέτρο της προσωπικής κράτησης, πρέπει να γίνει δεκτό ότι σαν εκπρόσωποι νομικών προσώπων, ευθυνόμενοι δια του μέτρου της προσωπικής κρατήσεως, σε περίπτωση οφειλής των υπ' αυτών εκπροσωπουμένων νομικών προσώπων προς το Δημόσιο, νοούνται οι έχοντες την ιδιότητα του τοιούτου εκπροσώπου κατά τις, μέχρι της ισχύος των ως άνω νεώτερων νομοθετημάτων, κείμενες διατάξεις, άρα κι εκείνες του ΚΕΔΕ (άρθρο 69), όπως νομολογιακά μέχρι σήμερα έχουν ερμηνευθεί, καθώς κι αυτές των άρθρων 25 - 27 του Ν.1882/1990 (απαγόρευση εξόδου από τη χώρα εκπροσώπων νομικών προσώπων). Το ίδιο ισχύει και ως προς την έκταση και τις προϋποθέσεις γενικώς της τοιαύτης ευθύνης των εκπροσώπων νομικών προσώπων και έτσι ό,τι γενικώς ίσχυε επί των ως άνω θεμάτων, μέχρι το Ν.1867/1989, ισχύει και σήμερα υπό το καθεστώς του Ν.2065/1992 (Ολ.Ν.ΣΚ. 331και 605/1993, Β.Παπαχρήστου "Η προσωπική κράτηση για χρέη προς το Δημόσιο ΙΚΑ ΝΠΔΔ μετά το Ν.2214/1994", β' έκδοση, σελ. 116), στην περίπτωση δε της Ε.Π.Ε. είχε γίνει δεκτό ότι προσωποκρατούνται οι διαχειριστές αυτής κι όταν δεν υπάρχουν διαχειριστές, όλοι οι εταίροι που είναι από το νόμο διαχειριστές, για τα χρέη της εταιρίας προς το Δημόσιο:

α) που ήταν βεβαιωμένα κατά το χρόνο της ανάληψης των καθηκόντων τους ως διαχειριστών,

β) για τα χρέη που βεβαιώθηκαν ταμειακά κατά τη διάρκεια της θητείας τους ως διαχειριστών και

γ) για εκείνα που βεβαιώθηκαν μετά τη λύση της Ε.Π.Ε. και τη λήξη της θητείας τους, εφόσον γεννήθηκαν κατά το χρόνο της θητείας τους ως διαχειριστών (άρθρο 69 παρ. 3 ΚΕΔΕ, Α.Π.1080/1979, ΝοΒ 28.499).

Η παραπάνω ευθύνη των διαχειριστών Ε.Π.Ε. είναι προσωποπαγής κι εξαρτάται μόνο από την ιδιότητά τους ως διαχειριστών, διατηρείται δε και ύστερα από την αποβολή της ιδιότητάς τους ή τη λύση της εταιρίας (Α.Π.261/1980, ΝοΒ 1980.1709, Ε.Α.2233/1986, Ελ.Δ.1986.845, Μπρίνιας Διοικ. Εκτελ., τόμος Β', εκδ. 1987, σελ.
603), σε περίπτωση δε υπάρξεως περισσοτέρων διαχειριστών, η ευθύνη τους είναι σωρευτική (άρθρο 4 παρ. 2 Ν.1867/1989, άρθρο 69 ΚΕΔΕ, Β. Παπαχρήστου, ο.π., σελ. 129).

Γ. α) Από τις διατάξεις των αρ. 321, 322, 324 και 325 Κ.Πολ.Δ. προκύπτει ότι το εκ της τελεσίδικης δικαστικής αποφάσεως (τυπικό δεδικασμένο) προκύπτον ουσιαστικό δεδικασμένο, δηλαδή η δεσμευτικότητα των με την απόφαση κριθέντων, αμαχήτως αντί αληθείας λαμβανόμενων, ισχύει μεταξύ των διαδίκων και των λοιπών
οριζόμενων στα άρθρα 325 - 329 Κ.Πολ.Δ. προσώπων, όχι όμως και έναντι των τρίτων που δεν εμπίπτουν στα υπό των παραπάνω διατάξεων προσδιοριζόμενα πρόσωπα.

β) Από τη διάταξη δε του άρθρου 312 Κ.Πολ.Δικ. προκύπτει ότι η δικαστική απόφαση, η οποία, αν νομοτύπως έχει συνταχθεί, αποτελεί δημόσιο έγγραφο, αποτελεί έναντι όλων πλήρη απόδειξη για ό,τι αφορά την εμφάνιση κι εκπροσώπηση των διαδίκων, για την προβολή, προφορικά στο δικαστήριο ισχυρισμών και την υποβολή αιτήσεων και για την κρίση που εξέφερε σ' αυτή το δικαστήριο για την ύπαρξη ή ανυπαρξία της έννομης σχέσης που απετέλεσε το αντικείμενο της δίκης (Α.Π.229/1989 Δ/νη 31.999, Α.Π.333/1977, ΝοΒ 25.1344). Ως προς τα γεγονότα, όμως, την αλήθεια των οποίων δέχεται ή απορρίπτει η απόφαση, για την παραδοχή ή απόρριψη της αγωγής ή γενικώς κάθε αίτησης, δεν αναδίδεται πλήρης απόδειξη (Α.Π.1329/1974, ΝοΒ 23.859), γι' αυτό κατά το μέρος αυτό η απόφαση εκτιμάται ως δικαστικό τεκμήριο (Α.Π.239/1977, ΝοΒ 25.1185, Α.Π.571/1977, ΝοΒ 26.197, Μπέης Δ 42), ενώ, κατ' άλλη άποψη, αυτή αποτελεί έμμεση απόδειξη (Δεληκωστόπουλος - Σινανιώτης 74) και συνεπώς είναι επιτρεπτή η συμπληρωματική εξέταση μαρτύρων.

γ) Εν όψει αυτών, στην προκειμένη περίπτωση, το εκ της με αρ. 3617/1987 αποφάσεως του Εφετείου Αθηνών απορρέον δεδικασμένο, δηλαδή η εικονικότητα της συμμετοχής του Ν.Ι. στην ΕΠΕ Π., ισχύει μεταξύ των διαδίκων της δίκης επί της ουσίας εκδόθηκε η ως άνω απόφαση, δηλαδή του Ν.Ι. αφ' ενός και του Α.Λ. ατομικώς και ως διαχειριστή της ΕΠΕ Π. και της τελευταίας αυτής εταιρίας αφ' ετέρου, για τους δύο τελευταίους σημειωτέον ότι ερημοδίκησαν τόσο πρωτοδίκως, όσο και στην κατ' έφεση δίκη, όχι όμως και έναντι του Δημοσίου, το οποίο
ουδεμία σχέση είχε με τη δίκη αυτή και έναντι του οποίου η απόφαση αυτή, ως δημόσιο έγγραφο, έχει την από την παρ. του άρθρου 312 Κ.Πολ.Δικ. καθοριζόμενη δεσμευτική αποδεικτική δύναμη, δηλαδή μόνο ως προς την εμφάνιση κι εκπροσώπηση των διαδίκων, την υπ' αυτών προφορικώς επ' ακροατηρίω προβολή ισχυρισμών και
υποβολή αιτήσεων και την εξενεχθείσα γνώμη του δικαστηρίου, κατά τα λοιπά πέραν τούτων εκτιμωμένη ελευθέρως (άρθρο 340 Κ.Πολ.Δ.) ως δικαστικό τεκμήριο κατά την έννοια του άρθρου 339 Κ.Πολ.Δ.

δ) Επίσης και η εξώδικη ομολογία, η περιεχόμενη στην έχουσα βέβαιη χρονολογία (άρθρο 444 Κ.Πολ.Δ.), δια της θεωρήσεώς της από την Αστυνομική Αρχή, εξώδικη δήλωση των Α και Αν.Λ. προς τον Ν.Ι. περί της εικονικότητας της συμμετοχής του στην ίδια ως άνω εταιρία, εκτιμάται ελεύθερα (άρθρα 340, 352 παρ. 2 και 445 Κ.Πολ.Δ., Α.Π.178/1985, Δ/νη 26.662).

ΙΙΙ. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι μη δεσμευόμενου του Δημοσίου από κάποιο δεδικασμένο ως προς την εικονικότητα της συμμετοχής του Ν.Ι. στην "ΕΠΕ Π.", ο Προϊστάμενος της Γ' Δ.Ο.Υ. Πειραιά μπορεί να ζητήσει την προσωποκράτηση, κατ' άρθρο 46 Ν.2065/1992, του Ν.Ι., ως νόμιμου διαχειριστή της ως άνω Ε.Π.Ε., κατ' άρθρο 16 Ν.3190/1955, για τα προς το Δημόσιο χρέη της εταιρίας αυτής. Επομένως, στο τεθέν ερώτημα αρμόζει η στην προηγούμενη παράγραφο δοθείσα καταφατική απάντηση.